حیات در شب
امروزه شهرها مانند گذشته نیستند که با تاریک شدن هوا به خواب رفته و با طلوع خورشید بیدار شوند. شهرهای امروزی تبدیل به مکانهایی شبانه روزی و به اصطلاح 24 ساعته شده اند. بنابراین برای جلوگیری از متروک ماندن شهر در شب و حفظ حیات آن در ساعات شبانه لازم است از نورپردازی صحیح برای دستیابی به منظر شبانه مطلوب در شهر بهره جست.
هدف از نورپردازی
نورپردازی مناسب می تواند یکی از عوامل تقویت کننده هویت و شخصیت یک شهر و حتی ارتقاء دهنده آن محسوب شود. در نورپردازی شهر و فضاهای آن همواره باید به این مهم توجه داشت که این امر باید به گونه ای انجام گیرد که منظری آشنا و هماهنگ با منظر روز برای شهروندان تصویر شود و نه تنها ششخصیت و هویت شهر و فضاهای شهری را خدشه دار نکرده، بلکه آن را تقویت کند. هدف از نورپردازی تنها روشن کردن شهر نیست بلکه هماهنگی نورپردازی با فضا، کلیت شهر و زمان آن است.
منظر شبانه بخشی از کاراکتر شهر
نورپردازی هر شهر باید متناسب با اقلیم و هویت شهر انجام گیرد. قطعاً نورپردازی یک شهر توریستی با نورپردازی یک شهر مذهبی متفاوت است. در شهر توریستی سن پترزبورگ، نورپردازی متناسب با فعالیتهای مردم، جداره های موجود و بافت تاریخی صورت گرفته است. شهر متشکل از انواع توده ها و فضاهایی است که نورپردازی تک تک آنها در بیان کلیت فضا تاثیر خواهد داشت و هر چه این اجزاء در نوع خود به نحوی مطلوبتر و هماهنگ تر با سایر اجزا نورپردازی شوند، کلیت خواناتر و قابل درک تری حاصل خواهد شد.
محورهای فعال شهری
مسیرها و محورهای شهری، خطوطی هستند که ارتباط و اتصال نقاط مختلف شهر را میسر می سازند. برخی از این مسیرها در گذر زمان به فضاهای جمعی و با ارزش فرهنگی و محیطی تبدیل شده اند که جهت دسترسی و زندگی اجتماعی شکل گرفته و بازتاب گذر تاریخ و تنوع اجتماعی و اقتصادی شهرها نیز هستند.
این محورها محل وقوع رویدادهای متنوع شهر در ساعات مختلفی از شبانه روز هستند؛ مانند رفت و آمد، داد و ستد، تبادلات فرهنگی، اجرای مراسم مختلف، پرسه زدن و گشت و گذارهای شبانه، تماشای ویترینهای مغازه ها، خرده فروشی، تعامل با دیگران و …، همه و همه محور شهری فعال را تبدیل به فضایی سرشار از انواع رویدادهای جمعی و فردی شهروندان نموده است. محورها می بایست پذیرای همه گروهها و رده های سنی و اجتماعی شهروندان در زمانهای مختلف باشند. حضورپذیری، پویایی، سرزندگی، انعطاف و همچنین امنیت در ساعات مختلف از ویژگیهای مهم محورهای شهری است که آنها را به شریانهای حیاتی شهر تبدیل کرده اند.
بررسی خیابان نوسکی پراسپکت
ایجاد رابطه متقابل بصری بین بدنه و عرصه محور موجب ایجاد نفوذپذیری بصری در محور می شود. این مولفه، حضورپذیری شهروندان در محورهای شهری را افزایش می دهد و در نورپردازی فعالیتهای مستقر در جداره ها (مانند جداره های تجاری در خیابان نوسکی پراسپکت) نقش بسزایی دارد و ارتباط بصری مطلوبی بین بیننده و جداره های محور ایجاد می کند. در واقع منظر شبانه در نوسکی پراسپکت، به این محور کمک می کند که به مسیری فعال و پویا در شب تبدیل شود و بسیاری از مردم وقت خود را با انجام فعالیتهای مختلف از قبیل خرید، قدم زدن، گوش دادن به موسیقی خیابانی، رفتن به کافه و … در این خیابان می گذرانند.
منظر شبانه در خیابان نوسکی پراسپکت
محورهای فعال شهری، همچون خیابان نوسکی پراسپکت، در شب می بایست از نورپردازی متنوعی برخوردار باشند و متناسب با کاراکتر فضاها از تنوع نوری صحیح و لازم استفاده کنند. این نکته در خیابان نوسکی تا حد زیادی عملی شده و نورپردازی جداره های تجاری و اداری مهم، متناسب با اقلیم و کاراکتر و ارزشهای فرهنگی و اجتماعی آن منطقه انجام شده است. منظر شبانه در این خیابان با نورهای سفید و زرد پیش چشم می آید. این دسته از طیف رنگی نورها نه تنها شخصیت فضا را خدشه دار نمی کنند، بلکه به آن هویت خاصی نیز می بخشند. در بخشهایی از جداره های محور که شامل جزئیات بیشتری است، به صورت تاکیدی نورپردازی شده و محور موفق و فعالی را از لحاظ فعالیتهای اجتماعی و جنبه های زیباشناسانه خلق کرده است.
| * مقاله حاضر، دستاورد سفر پژوهشی جمعی از دانشجویان معماری منظر دانشگاه های بین‌المللی امام خمینی، تهران، شهید بهشتی، شهید رجایی و دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات به کشور روسیه در مهر ماه 1395 است که با راهنمایی دکتر محمدرضا مهربانی گلزار تنظیم شده است. |
