جستجو
Close this search box.

بررسی الگوهای پایداری در منظر بومی روستای هورامان

سکونتگاههای روستایی به عنوان پدیده جغرافیایی، نمود فضایی و عینی عوامل طبیعی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی هستند که در پایداری کامل در بستر طبیعت شکل گرفته اند.
هیچ داده ای یافت نشد

مشخصات مطلب

چکیده

سکونتگاه های روستایی به عنوان پدیده های جغرافیایی، نمود فضایی و عینی عوامل طبیعی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی هستند که در بستر طبیعت و در چارچوب مناسبات انسان و محیط در گذر زمان شکل گرفته اند؛ به عبارت دیگر، واحدهای سکونتگاهی روستایی در ایران به تبعیت از تنوع ناحیه ای و منطقه ای عوامل محیط طبیعی – اکولوژیک از یک سو و درجه تأثیرگذاری متفاوت نیروها و عوامل سیاسی و اجتماعی و اقتصادی از دیگر سو، به نحوی متنوع و با تفاوتهای ناحیه ای و منطقه ای برپا شده و در گذر زمان شکل امروزی خود را یافته اند. در این پژوهش که بر پایه بررسی های میدانی روستای هورامان و همچنین مطالعات انجام گرفته در زمینه معماری سنتی غرب کشور، مشاهده می شود که معماری این روستا نمونه بارزی از بومی مداری است که بسیاری از مبانی معماری پایدار را در خود جای داده است. بنابراین این گزارش به بررسی مبانی پایداری در هورامان پرداخته و در نهایت راهکارهایی جهت ارتقاء این مسئله ارائه می دهد.

طراحی پایدار

در تعریف طراحی پایدار می توان گفت: خلق محيط انسان ساخت و مديریت متعهدانه آن بر مبنای اصول بوم سازگاری و بازدهی منابع. اين اصول عبارتند از: به حداقل رساندن صرف منابع تجديد ناپذير، ارتقاء و بهبود شرايط محيط طبيعی و به حداقل رساندن آسيبهای بوم شناختي بر محيط. (civilica.com)
يك طرح پايدار همزمان در پی رسيدن به ارزشهای زيباشناختی، زيست محيطي، اجتماعي، اقتصادي، اخلاقي و معنوي است. بنابراين مي توان الگوهاي زير را در معماري پايدار ارائه كرد:

  • به حداقل رساندن بهره برداري از منابع تجديد ناپذير و به كارگيري انرژيهاي طبيعي و تجديدپذير
  • ارتقاء كيفيت محيط زيست و گسترش محيط زيست طبيعي
  • از بين بردن يا به حداقل رساندن مصرف مواد آلوده و سمي
  • حفظ هويت فرهنگي و قومي
  • ترويج زندگي سالم
  • استفاده خردمندانه از زمين و همگوني شكل ساختمان با محيط زيست
  • اقتصادي بودن ساخت و ساز با استفاده از فناوريهاي جايگزين كارآمد
  • جلوگيري از ايجاد آلودگي صوتي و هوا
Hawraman Native Landscape 01
تصویر 1: معماری بومی از اصلی ترین ارکان پایداری محیطی. منبع: نگارنده، 1395
بافت اقلیم کوهستانی

بافت روستایی حوزه اقلیمی سرد و کوهستانی در جهت مقابله با سرمای شدید شکل می گیرد. با توجه به شرایط اقلیمی این روستاها و به منظور جلوگیری از اتلاف حرارت و کوران هوا، بناها به صورت متراکم، متصل و در کنار هم ساخته می شوند تا سطح تماس فضاهای گرم مسکونی با محیط سرد خارج کاهش یابد. همچنین، بناها طوری کنار هم قرار می گیرند که یکدیگر را محصور نمایند و فضاهای جمعی در روستاها تا حد امکان، کوچک شوند تا نفوذ جریان باد سرد به داخل این فضاها کم گردد و تابش حرارت از سطح خارجی دیوارهای گرم ابنیه به فضاهای کوچک و محصور روستایی، هوای سرد آنها را تعدیل نماید. (قبادیان،99:1377)

تطابق منظر هورامان با مبانی پایداری

به منظور بررسی میزان تطبیق ساختار روستای هورامان با اصول معماری پایدار می توان الگوهای موجود در معماری و منظر این منطقه را واکاوی کرد. از الگوهای موجود در منظر این روستا می توان به این موارد اشاره کرد: همجواری انسان، معماری و طبیعت در یک نظام ارگانیگ، تعبیه دسترسیها با احترام به لندفرم موجود، قرارگيري روستا در قسمت مياني كوهستان و روي دامنه جنوبي، بافت متراكم و ابنيه متصل به هم، سیمای غالب سنگی در تایید خودبسندگی در معماری بومی کوهستان، معابر نسبتاً كم عرض، فضاهاي روستايي كوچك و محصور، بناهاي نسبتاً كوچك، معابر شيبدار و گاهاً پله اي، ارتباط تنگاتنگ با كوهستان، سير صعودي و فرم پلكاني در بافت كلي روستا، بهره گیری از پوشش گیاهی بومی در منظرسازی و مقاصد کشاورزی، تامین آب روستا از رودهای همجوار (تصویر 1) در نگاه جزئی تر نیز، الگوی بومی بناها را می توان در موارد زیر خلاصه کرد: فرم مكعبي، بامهاي مسطح، ديوارهاي قطور، اتاقهاي كوچك با ارتفاع كم، بازشوهاي كوچك رو به جنوب، تعداد طبقات حداكثر دو طبقه (همكف محل نگهداري دام و طيور، طبقات فوقاني جهت سكونت)، ساخت ايوان كوچك با عمق نسبتاً كم، استفاده از درختان خزان پذير در اطراف بنا، ديواره شمالي بدون بازشو و چسبيده به كوهستان، بهره گيري از روش خشكه چيني بدون ملات. (تصویر 2)
مطالب بررسي شده روشن مي كند كه انطباق الگوي معماري بومي روستاي هورامان با اقليم، به صورت تصادفي اتفاق نيفتاده و حاصل فكر و پاسخ هاي هوشمندانه ساکنین به نيازهاي اقليمي و طبيعي خود بوده است. بنابراین با توجه به شاخص های مطرح شده می توان اصول پایداری در معماری و منظر این اقلیم را در موارد زیر جمع بندی نمود:

  • ارائه الگوهای زيبايي شناسانه طبيعي و مصنوع در كنار توجه به مقاصد كاركردي
  • رویکرد ارگانیک در طراحی (تامین نیاز در کنار احترام به بستر طبیعی)
  • رفع نيازهاي كاربردي نسلهاي متمادي
  • تطبیق سالم فرهنگ، معیشت و اقتصاد با منظر روستا
  • ايجاد تنوع و كيفيت فضايي
  • پاسخگويي به نيازهاي اقليمي
  • تلفیق بهینه منظر موجود با طبیعت مصنوع
  • دستيابي به اهداف زيست محيطي
  • استفاده از مصالح و پتانسیلهای بومي
  • به صرفه بودن از نظر اقتصادي
  • يكپارچگي و انسجام در منظر روستا
  • پايداري كالبدي و محيطی
Hawraman Native Landscape 02
تصویر 2: پایداری منظر هورامان به واسطه تعامل مطلوب با بستر و محیط. منبع: نگارنده، 1395
نتیجه گیری

در پایان می توان گفت اصول رعایت شده در شکل گیری منطقه هورامانات، می تواند به عنوان الگوهایی صحیح در جهت برنامه های توسعه و طراحی های پایدار در آن به کار گرفته شود. در واقع مردمان هورامان با بهره گیری از پتانسیلهای بومی و همچنین احترام به طبیعت و شرایط اقلیمی خاص منطقه، توانسته اند در تعاملی موفقیت آمیز با محیط خود زندگی کنند. در زیر نیز پیشنهاداتی برای ارتقای این مهم مطرح شده که در دو سطح خرد و کلان بیان می شود.

مقیاس کلان:

  1. تدوین طرح توسعه روستا در قالب مبانی پایداری
  2. نظارت جدی بر ساخت و سازهای جدید، ممانعت از آشفتگی سیمای روستا و تصویب بودجه های بومی سازی
  3. حمایت از اشتغال، فرهنگ، آموزش، صنایع بومی، کشاورزی و دام پروری روستا در جهت قوام دهی به حیات آن
  4. کنترل باغسازی های مصنوع و سد سازیها در بستر روستا با هدف حفظ منابع و مناظر طبیعی آن
  5. بهینه سازی دسترسیهای اصلی و معابر داخلی روستا جهت ایمنی و سهولت در رفت و آمد
  6. مدیریت امور گردشگری روستا در مسیر ممانعت از ترویج اقتصاد صرفاً توریست محور و آسیبهای محیطی و فرهنگی
  7. بهره گیری از سیستمهای مدرن آبیاری و کشاورزی و باغبانی جهت حفظ و بهینه سازی پوشش گیاهی منطقه

مقیاس خرد:

  1. استفاده از سازه های نوین در ساخت اسکلت بناها به جهت مقاومت در برابر عوامل طبیعی مانند زلزله و سیل و …
  2. راه اندازی کارگاه های صنایع دستی، محصولات کشاورزی و دامی با هدف خود اشتغالی ساکنین و کاهش مهاجرت به شهر
  3. استفاده از مصالح با ظرفیت حرارتی بالا (حتی الامکان مصالح بومی) در بناها و کفسازیهای معابر
  4. پیش بینی پلانهای فشرده و متراکم و اجتناب از نصب پنجره های بزرگ؛ به خصوص در جناح شرقی و غربی
  5. استفاده از عایقهای حرارتی مناسب در بام و جداره ها و ایجاد بامها و دیوار های دو جداره
  6. ایجاد ایوان و سایه بان برای جلوگیری از ورود گرمای آفتاب در تابستان؛ همچنین ممانعت از برخورد باران با دیواره های بنا
منابع
  • سفلایی، فرزانه. (1382)، پایداري عناصر اقلیمی در معماري سنتی ایران؛ مجموعه مقالات همایش بهینه سازي مصرف سوخت در ساختمان؛ جلد 1
  • سرتیپی پور، محسن. (1391)، رویکرد محلی گرایی در معماري روستاهاي ایران؛ فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، سال یکم، شماره 2
  • قباديان، وحید. (1387)، ابنيه سنتي ايران، دانشگاه تهران، چاپ پنجم
  • رضایی، مسعود. (1392)، نقش اقلیم در شکل گیری معماری بومی مناطق کوهستانی غرب ایران، مجموعه مقالات کنفرانس بین المللی عمران، معماری و توسعه پایدار، تبریز
  • کامران کسمایی، حدیثه. (1390)، نگرشها و اصول در معماري پایدار
  • وثیق، بهزاد. (1393)، جایگاه الگوهای معماری پایدار در معماری بومی روستایی، فرهنگ ایلام
  • noormags.ir
  • civilica.com
* مقاله­ حاضر، دستاورد سفر پژوهشی جمعی از دانشجویان معماری منظر دانشگاه بین المللی امام خمینی، شهید رجایی، تهران و دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات به منطقه هورامانات در اردیبهشت ماه 1395 است که با راهنمایی اساتید حاضر در سفر تنظیم شده است.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *