بافت گیاهی الحاقی در جنگل گیسوم

مقدمه

جنگلها از منابع طبیعی بسیار مهم این کره خاکی هستند که نابودی هر ذره از آنها تهدیدی بزرگ برای بشریت محسوب می شود. کشور ایران دارای جنگلهای زیبایی است که 8.8 درصد مساحت کشور را تشکیل می دهند و از نظر مدیریتی به دو دسته جنگلهای شمالی و جنگلهای خارج از شمال تقسیم می شوند. جنگلهای شمال به تمامی ناحیه رویشی هیرکانی و خزری اطلاق می شود. (پایگاه اطلاع رسانی پیام طبیعت) جنگلهاي شمال ایران؛ شمال خزری (هیرکانی) بخش مهمی از ناحیه بزرگ اروپا – سیبری را تشکیل می دهند. این پهنه رویشی یکی از اکوسیستمهای متنوع و جالب از اقالیم حیاتی معتدله نیمکره شمالی است. (روانبخش و اميني، 1391 : 21) یکی از زیباترین نمونه جنگلهای خطه شمال جنگل گیسوم است. از ویژگیهای خاص این جنگل که آنرا از دیگر جنگلهای شمال ایران متمایز می سازد منتهی شدن آن به ساحل گیسوم و دریای خزر است. بخشی از این جنگل انسان ساخت و الحاق شده به بخش طبیعی است. در این گزارش دلیل شکل گیری بافت جدید جنگل گیسوم مورد بررسی قرار می گیرد.

معرفی جنگل گیسوم

جنگل گیسوم از نقاط دیدنی و توریستی استان گیلان و شهرستان تالش است. در جنوب گيسوم، رضوانشهر به فاصله 14 كيلومتر و شمال آن، شهر هشتپر با فاصله حدود 20 كيلومتر قرار دارد. حداقل ارتفاع منطقه از سطح دريا 20- و حداكثر 20+ است و شيب عمومي منطقه از 5 درصد تجاوز نمي كند. از اينرو منطقه فاقد جهت جغرافيايي معني دار محسوب می شود. ميانگين درجه حرارت سالانه 16 درجه سانتيگراد و دارای آب و هوایی معتدل و مرطوب است. (روانبخش و دیگران، 1386 : 220) جنگل گيسوم با مساحتى حدود 80 هکتار، با درختان جنگلى انبوه و گونه هاى گياهى خاصى كه دارد، چشم انداز زيبايى را براى گردشگران فراهم مى كند. اين جنگل شامل امكاناتى نظير پاركينگ در داخل محدوده، وسايل بازى كودكان، ورزشگاه، اردوگاه، هتل، مناطق پيكنيك روزانه، كمپينگ طبيعى، مسيرهاى پياده روى، مجموعه فضاهاى جنگلى باقيمانده در ناحيه شرقى، جنگل شمشاد و موزه طبيعى گل و گياه است. (ماهنامه باغدار، 1394 : 47)

 پوشش گیاهی جنگل گیسوم

این جنگل در مجموع 76 گونه گياهي متعلق به 66 جنس و 44 خانواده شناسايي شده را داراست كه 21 گونه آن چوبي و مابقي را گونه هاي علفي تشكيل مي دهند. تیره های Asteraceae و Rosaceae هر یک با 5 گونه بیشترین سهم حضور گونه ها را به خود اختصاص می دهند و مهمترین تیره گیاهی این جنگل محسوب می شوند. حدود 25 درصد از گونه هاي منطقه گونه هاي تروفيت (علفي يكساله) است كه حضور آنها نشانگر شرايط تخريبي و فشار در منطقه است. فشارهایی که انسان به جنگل وارد می کند باعث تغییر نسبت گیاهان رویشی و پوششی در اشکوب کف جنگل می شود. همین مسئله باعث اثرات تخریبی فراوانی در اکوسیستم جنگل می شود. (روانبخش و دیگران، 1386 : 221) با اشاره به همین مسئله می توان گفت که در توسعه جنگل گیسوم و بخش الحاقی یکی از معیارهای حفظ و توسعه جنگل از لحاظ سازمان یونسکو که حفظ و توسعه اکوسیستم جنگل است رعایت نشده و بر عکس اقدامات در جهت تخریب آن بوده است.
آنچه در منظر طبیعی جنگل گیسوم به چشم می خورد، بخش الحاقی بین ساحل و جنگل طبیعی است که به نظر می رسد جنگلی بوده است که در زمان گذشته از بین رفته و درختان جدید برای احیاء آن کاشته شده اند تا جایگزین جنگل سابق شوند. درختان كاشته شده در بخش الحاقی و درختاني كه به شكل طبيعي در جنگل هيركاني گيسوم وجود دارند از يك نوع نیستند. درختان الحاقی درختاني از خانواده كاجها با ارتفاع بلند هستند در صورتي كه بخش طبيعي جنگل داراي درختاني از خانواده اي متفاوت چون توسکای قشقایی است. شخصی که در این جنگل قدم می زند به وضوح تفاوت دو بخش را احساس خواهد کرد. عدم هماهنگی بین نوع پوشش گياهي باعث جداسازي بصري اين دو بخش از يكديگر شده و اين حس را به انسان القاء مي كند كه اين دو بخش متعلق به يك جنگل واحد نيستند. علاوه بر هماهنگ نبودن نوع پوشش گياهي، درختان بخش الحاقی به جنگل اصلي به شكلي رديفي با فواصل حدوداً يكسان كاشته شده اند. اين نظم در طرح كاشت درختان كاج حس مصنوع بودن بيشتري ايجاد مي كند.
در بخش مصنوع سطح زمین صاف و عاری از پوشش گیاهی است که دلیل آن وجود درختان کاج تدا است. درختان کاج اجازه رویش دیگر گیاهان را بر سطح زمین نمی دهند اما در بخش طبیعی جنگل درختان به شکل ارگانیک رشد کرده اند و در کف جنگل بر روی سطح ناصاف گیاهانی از خانواده شمشاد و اجیلی مشاهده می شود.
علت کاشتن درختان کاج تدا این است که این گونه در زمینهای پست و مناطق مرطوب بهترین رویش را دارد، اگرچه در نواحی جلگه ای و کوهپایه ها نیز به فروانی یافت می شود و به دلیل بذر افشانی فراوان و رشد سریع آن این گونه خیلی زود در زمینهایی که برای اولین بار کشت شده اند مستقر می گردد. از این جهت اغلب به آن کاج دشت کهن نیز لقب داده اند اگر چه کاج تدا در تیپ های مختلف خاک رشد می کند اما بهترین رشد آن در خاکهایی است که دارای لایه های سطحی مناسب بوده و دارای رطوبت فراوان باشند. (مولفان و دیگران، 1384)

نتیجه گیری

به نظر می رسد دو مشکل انتخاب گونه گیاهی و نظام کاشت در بخش مصنوع جنگل گیسوم در ادراک منظر طبیعی آن تاثیر نامطلوبی گذاشته است. اولین مشکل عدم هماهنگی گونه های گیاهی در دو بخش طبیعی و مصنوعی است. در صورتي كه درختان كاشته شده و درختاني كه به شكل طبيعي در اين جنگل رويش يافته اند از يك نوع  پوشش گياهي انتخاب مي شدند؛ به عنوان مثال همان توسکای قشقایی جنگل به شكل يكپارچه به چشم مي خورد، اکوسیستم این جنگل به خطر نمی افتاد. دومین مشکل چیدمان اشتباه درختان در بخش انسان ساخت است. اگر درختان به شكل نامرتب و خارج از ردیف در نقاط مختلف بخش الحاقي كاشته مي شدند حس عدم هماهنگي را به انسان القاء نمي كردند و چون وصله اي جدا افتاده در ذهن تلقي نمي شدند.

منابع

• پایگاه اطلاع‌رسانی پیام طبیعت سایت سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور
• پارك جنگلي گيسوم، سحري از طبيعت، (1394)، ماهنامه باغدار، شماره 101 – بهمن ماه
• روانبخش، مكرم؛ اميني، طيبه. (1391)، بررسي فلور، پراکنش جغرافيايي و ساختار اکولوژيکي ذخيره گاه جنگلي گيسوم تالش، نشریه زيست شناسي ايران، دوره  25 – شماره 1، صص 21 – 31
• روانبخش، مكرم؛ اجتهادي، حميد؛ پوربابايي، حسن؛ قريشي الحسيني، سيدجواد. (1386)، بررسي تنوع گونه هاي گياهي ذخيره گاه جنگلي گيسوم تالش در استان گيلان، نشریه زيست شناسي ايران، دوره  20 – شماره 3، صص 218 – 229
• مولفان، بي؛ مك مانوس، كولينز؛ فرد، ام. وايت، (1384) جنگلداری مقدماتی، ترجمه دکتر سید محمد حسینی و سید خلاق میزنیا، انتشارات دانشگاه مازندران، بابلسر