هر شخص غیر هندی در برخورد با کشور هندوستان سریعاً متوجه تفاوت عظیم مردمان این کشور با سایر کشورهای دیگر در تمامی ابعاد زندگی می شود. این تفاوتها به صورت کلی عبارت است از فرهنگ، مذهب، لباس، نوع و طعم غذاها، زبان و … .
نکته جالب توجه آن است که مردمان هندوستان بر خلاف اکثر کشورهای دیگر در مواجهه با دنیای مدرن در ارزشهای زندگی خود دچار تحول عظیمی نشدند.
در این پژوهش سعی بر آن است تا به این موضوع بپردازیم که دلیل عدم دگرگونی هندیها در دنیای پر تلاطم مدرن چیست و آنها چطور توانستند بر روی ارزشهای اعتقادی خود پایبند بمانند؟ آنچه که در هند وجود داشت و موجب شد در میان این همه قوم و مذهب، چنین روح یگانه‌ای به وجود بیاید، چیست؟
با شناخت متفکران مطرح عدم خشونت و متفکران گفتگوی فرهنگها در هند، چگونگی مواجه آنان با جهان مدرن در عین اتکا به سنتها را نشان می‌دهد. باید توجه داشت که تکثرگرایی این متفکران هندی که آنرا روح و دستاورد هند برای بشر امروز می شمارند، نه در شکاکیت بلکه در عدم تناهی حقیقت ریشه دارد. اغلب این متفکران بر این عقیده هستند که حقیقت آدمی با حقیقت کیهان یکی است و این ساحت یگانگی، ساحت راستین حقیقت است. (جهانبگلو و همکاران، 1389)
تنوع فرهنگی و تکثر آن در هند بسیار مشهود است. چنین تنوع و تکثری با روح گفتگو در هند در آمیخت و یک فرهنگ مداراجو ایجاد شد. می توان مدعی شد روح هند وجود دارد؛ نه یک روح قومی و یا قبیله‌ای؛ هندیها درنهایت توانستند آن روح را ایجاد کنند و با ابزار صلح آمیز و عدم خشونت، بر مسائل و اختلافات بین مذاهب غلبه کنند. این چنین بود که توانستند امکاناتی را به وجود بیاورند که بتوانند فرهنگ و تمدن خود را شکوفاتر کنند.
نهرو و گاندی شخصیتهایی هستند که پیوسته در تلاش هستند تا تنوع و تکثر را در هند جا بیندازند. نهرو با تاگور همسوتر است تا با گاندی؛ وینوبا می کوشید آرمانهای گاندی را زنده نگه دارد. از سوی دیگر مولانا آزاد و عبدالفغارخان درصدد ترویج این آرمان در حوزه اسلام بودند. سه شخصیت تاثیرگذار در دنیای مدرن هند، رادا کریشنان، اوروبیندو و کوماراسوامی هستند. هر سه شخصیت در حیات خود از احترام بسیار برخوردار بودند و اندیشه و قلم آنها نفوذ گسترده داشت. گرچه این شخصیتها به حاشیه رانده شدند، اما بیش از هر کس دیگر بنیانگذار اندیشه ای بودند که اکنون گفت و گوی تمدنها خوانده می شود.
آنها زمینه ای را فراهم کردند که اتحاد در تنوع و تکثر بتواند تحقق یابد. هر سه شخصیت بر فرهنگ تأکید داشتند: رادا کریشنان به تقریب مذاهب، اوروبیندو به اتحاد سیاسی در جهان و کوماراسوامی بر اصول اخلاقی که برانگیزاننده زندگی است. مقصود هر سه یکی بود؛ زیستن در زادگاه و در جهان بدون اصطکاک میان آن دو. (همان)
آن چه مهاتما گاندی را از دیگر متفکران دینی متمایز می کند، آن است که روحیه عدم خشونت، مبتنی بر فهم درونی او از معنویت بود. عدم خشونت برای گاندی صرفاً به منزله تاکتیکی سیاسی نبود؛ معنویت و راه و رسم زندگی بود. در واقع می توان گفت عمده ترین مساهمت گاندی در معنویت، عدم خشونت است. بدین صورت که او مردم مومن را به چالش می طلبید تا متوجه دو رنگیهای دینی خود شوند. گاندی می‌گفت کسی که به حقیقت و خدا باور دارد، نمی تواند یک روز به مسجد، کنیسه، معبد یا کلیسا برود و روز بعد سودای کینه و خشم بپرورد. از اینرو برای گاندی، معنویت و عدم خشونت باید در تمام جوانب زندگی اعمال شود. دیدن این که گاندی تا چه اندازه قادر بود با نشان دادن پویایی معنوی در تمام مومنان ادیان دیگر بر آنها تاثیر بگذارد، جالب است. گاندی به واسطه “خوانش ملایم” اش از کتب مقدس هندو و نیز مسیحیت و اسلام، دعوتی آشکار به عدم خشونتِ فعال در تمام ادیان آغاز کرد .(همان)
به نظر می رسد عوامل متعددی دست در دست هم داده باشند تا هندیها در برخورد با دنیای مدرن به نحوی رفتار کنند که دنیای سنت خود را فراموش نکنند و حتی آنرا به شکلی با دنیای مدرن تلفیق کنند تا دچار بحران هویت نشوند. حفظ هویت، تاریخ و سنت خود در عین مدرن بودن، همان چیزی است که اکثر کشورهای شرقی به دنبال آن هستند.
با توجه به مشاهدات و مطالعات انجام شده می توان عوامل موثر در این زمینه را به صورت زیر بیان نمود:
- یکی از عوامل تاثیرگذار موقعیت جغرافیایی کشور هند است. شبه جزیره هند در طول تاریخ به دلیل دور بودن از راه تردد اروپائیان به سمت شرق (راه ابریشم) کمتر دست خوش تغییرات از این دست بوده است.
- عامل تاثیرگذار دیگر نوع ادیان و مذاهب موجود در کشور هند است که با اعتقاد به تناسخ، رضایت به نحوه زندگی و کم خواهی آنان را به دنبال دارد که باعث می‌شود به دنبال تغییر در دنیای خود نباشند.
- از عوامل دیگر می توان استعمار هندوستان توسط کشور انگلیس دانست. به این معنی که عوامل سیاسی باعث شده است تا اجازه ندهند مردم قانع کشور هند به دنبال پیشرفت باشند.
- عامل مهم دیگر جمعیت بالای هندیها است که این جمعیت زیاد با وجود منابع محدود، فقر و تنگدستی را برای اکثر جامعه ایجاد می‌کند و در این صورت آنها صرفاً برای به دست آوردن نیاز‌های اولیه خود تلاش می کنند.
- شاید بتوان اینگونه بیان نمود که عوامل ذکر شده باعث ایجاد چنین شرایطی برای هندیها شد، اما موردی که این شرایط را تثبیت نمود و همچنان ادامه دارد وجود روشنفکرانی از قبیل ماهتما گاندی است که بنیانگذار رواج نوعی تفکر مداراجو بودند که در برخورد با هر مساله جدیدی از جمله دنیای مدرن آن را بپذیرند و از آن در راستای سیاستهای خود به درستی استفاده کنند.
منابع
- جهانبگلو، رامین؛ فراستخواه، حسین؛ قیاسی، زهرا؛ 1389، روح هند، نشر نی
