نویسندگان:
در بازار وکیل شیراز تمامی حواس (حس های پنج گانه) درگیر فضا می شوند. این حواس شامل حس بینایی با دیدن جنب و جوش مردم و تعامل آنها با یکدیگر، حس بویایی با استشمام بوی اجناس بازار مثل ادویه جات، چوب و صنایع دستی و غیره، حس شنوایی با شنیدن صدای مردم و کسبه، حس لامسه با لمس اجناس و همچنین کالبد بنا و حس چشایی با چشیدن مواد غذایی موجود در بازار هستند. نتیجه همه اینها در کنار یکدیگر، درگیر شدن تمامی حواس انسان با عوامل کیفیت ساز فضا است. این برانگیختگی حواس، ناخودآگاه موجب لذت بردن از فضا شده و به شکل گیری حس تعلق کمک می کند.
حداکثر حضور و تعامل مردم یک شهر، در بازار آن شهر اتفاق می افتد. این اتفاق به این دلیل است که بین تمامی عوامل اقتصادی، اجتماعی، تاریخی و فرهنگی در این فضا پیوند محکمی برقرار است و تمامی اقشار جامعه در تمامی سنین، اعم از مردان و زنان، کودکان و بزرگسالان در این فضا گرد هم می آیند و به تعامل با یکدیگر می پردازند. اهمیت عوامل ذکر شده در این فضا به این دلیل است که در گذشته ابتدا بازارها در مسیر بازرگانان شکل می گرفت و بعد از آن شهرها در اطراف بازارها پدید می آمدند و داد و ستد در آنجا انجام می شد. (جنبه اقتصادی) همچنین تعامل مردم در این فضا به داد و ستد ختم نمی شود، بلکه این تعاملات شامل مسائل اجتماعی، سیاسی و فرهنگی نیز می شود. (جنبه اجتماعی) از سوی دیگر، بازارهای سنتی ارزش تاریخی بسیار بالایی دارند. چون همواره از بدو شکل گیری تا به امروز زنده و پایدار بوده اند و مردم شهر از فضای آن استفاده می کردند. به خصوص بازار شهر شیراز که در قلب این شهر تاریخی به صورت یک کُل درون یک ارسن با دیگر عناصر کار می کند (جنبه تاریخی).
پیش از بازدید از بازار وکیل شیراز تصور می شد بافت اطراف آن شلوغتر و حضور خودرو در بافت بیشتر باشد ولی با بازدید از سایت مورد مطالعه، دیده شد که به پیاده مداری اهمیت بیشتری داده شده که این امر بر خلاف اغلب بازارهای سنتی دیگر شهرهای امروزی است. همچنین در این بازار شاهد فرم خطی و طراحی شده ای بودیم که در راستای محور اصلی شهر قرار دارد. اما در بازارهای مشابه بدین گونه است که فرم آنها به صورت ارگانیک شکل گرفته است.
در یک مرحله در دوره پهلوی از وسط بازار وکیل خیابان کشی انجام شده و بازار را به دو نیمه شمالی و جنوبی تقسیم کرده است. در مرحله ای دیگر بعد از انقلاب، خیابان به پیاده راه تبدیل شده و عبور و مرور خودرو به زیرگذر منتقل شده است. در نهایت تقسیم راستای طولی بازار به دو قسمت، باعث کم رونق شدن نیمه شمالی آن شده است. در خلال بحثهای انجام شده در طی سفر درباره راهکارهای باز زنده سازی این فضا می توان دو فرضیه کلی مطرح کرد؛ اول اینکه کاربری قسمت کم رونق را تغییر داده و فقط کالبد آن را نگه داشت و در آن کاربری سازگارتر و به روز تری ایجاد کرد تا رونق به این فضا باز گردد. نظر دوم و مقبول تر آن بود که شرایط موجود را حفظ و در راستای زنده ساختن دوباره همان بازار و با همان کالبد پیشین اقدام شود. زیرا این روش در کوتاهترین زمان و با کمترین هزینه امکانپذیر است.
از مهمترین شاخصه های فضایی و ساختاری سایت می توان از توالی و تکرار، ساماندهی خطی بازار و تناسبات مناسب نام برد. در این فضا با وجود ارتفاع نسبتاً زیاد به دلیل پهنای متناسب آن حس عدم وجود تناسبات به مخاطب القاء نمی شد. همچنین در بازار وکیل تزییناتی به جز تزئین آجرکاریهایی در طاقهای آن دیده نمی شود.
| * مقاله حاضر، دستاورد سفر پژوهشی جمعی از دانشجویان معماری منظر دانشگاه های بین‌المللی امام خمینی، شهید رجایی، تهران، شهید بهشتی و دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات به استان فارس در پاییز 1396 است که با راهنمایی دکتر محمدرضا مهربانی گلزار تنظیم شده است. |
