پارک ملت در شمال تهران و در منطقه 3 شهرداری قرار دارد. این بوستان از شمال به خیابان جام جم، از جنوب به خیابان نیایش، از شرق به خیابان ولیعصر و از غرب به خیابان سئول (باشگاه انقلاب) محدود می شود.
این پارک که نام سابقش بوستان شاهنشاهی بوده، ابتدا زمین بایری بوده که به دستور فرح پهلوی و محمدرضا آقاجانی به بوستان تبدیل شده است. احداث آن بر اساس موقعیت خاص خود در 2 فاز متفاوت از سال 1345 آغاز گردیده است.
فاز اول آن شامل قسمتی از پارک که به موازات خیابان ولیعصر (عج) است، به بلوار کنار جاده موسوم بوده و بخشی از آن که در قطعه ای از پیاده رو گسترده شده در سال 1347به بهره برداری رسید. فاز دوم آن نیز در سال 1353 بهره برداری شد که شامل دو بخش تپه ای است. جنگل کاریهای سمت صدا و سیما و چمن کاری و گلکاریهای سمت خیابان نیایش و سئول در این فاز انجام شد.
طراحی پارک نامنظم را به سبک پارکهای انگلیسی، شخصی به نام پوسن انجام داده است. مساحت این بوستان 34 هکتار است که حدود 23 هکتار آن به چمن کاری، 2.3 هکتار آن به جنگل کاری و 0.2 هکتار آن به گلکاری اختصاص یافته است. فاز اول در 1347 به صورت بلوار و به طول 1000 متر کنار خیابان ولیعصر انجام شد و فاز دوم نیز در 1353 بر پایه طرح یک پارک ساز انگلیسی و با الهام از پارکهای آن کشور روی تپه های غربی ادامه یافت.
پوشش گیاهی پارک ملت
پوشش گیاهی غالب پارک ملت شامل درختان سدروس، صنوبر، چنار، نارون، اقاقیا، بید مجنون، انواع سرو، تبریزی، زبان گنجشک، بداغ، یوکا، ارغوان، برگ بو، ترون، شمشاد و نشاء های فصلی است. در این پارک حدود 120 گونه درخت و درختچه و درخت میوه از جمله سیب، زردآلو، هلو، توت، به، موز، خرمالو، انجیر و … وجود دارد.
گلهای چند ساله و دائمی نیز مثل رعنا، گالانیا، کوکب، شمعدانی و کردئوپیس و انواع رزهای مینیاتوری، قلمه‌ای، پیوندی، هفت‌رنگ، حنایی و ساناز، زیبایی خاصی به پارک بخشیده اند. قسمت شمالی پارک بیشتر جنگل کاری و قسمت جنوبی چمن کاری شده است.
این پارک دارای پنج زمین بازی برای کودکان، چهار سرویس بهداشتی در چهار نقطه پارک، حدود 900 نیمکت، دو بوفه و نمازخانه در قسمت ورودی پارک و زمین پینگ‌پنگ است. همچنین دو آبنما، یکی در مرکز پارک و دیگری در بلوار پارک وجود دارد. از دریاچه پارک نیز برای قایقرانی استفاده می شود. در بازسازی سال 1379، نیمکتها، رنگ و روشنایی و کفپوش پارک تعویض گردید و بر روی دریاچه پارک نیز پل زده شد. از دیگر امکانات پارک، حیات وحش آن است که در آن گوزن، میمون، غاز، اردک، پلیکان، طاووس، عقاب، جغد، مرغ عشق، طوطی، فنچ، عروس هلندی و گونه های دیگر نگهداری می شوند.
در ضمن، یکی از موارد تماشایی پارک ملت، استقرار اولین قطار دیزل، مشهور به قطار دودی است که در ضلع غربی پارک بر روی ریلهای خود کار گذاشته شده است. این دیزل که تاریخ 1887 میلادی را بر روی خود دارد، اولین قطاری است که در زمان ناصرالدین شاه میان تهران و حرم شاه عبدالعظیم به کار گرفته شده است.
در کنار دریاچه، بوفه، قفس های پرندگان و محوطه حیات وحش واقع شده است که گونه های مختلف جانوری در آنها نگهداری می شوند. در قسمت شمالی پارک و محوطه جنگل کاری، وسایل ورزشی از قبیل بارفیکس، پارالل و … در مکانی به نام خیابان ورزش وجود دارد که عموم مردم از آن استفاده می کنند.
حدود 17 آبخوری با منابع آب شرب شهری در نقاط مختلف پارک ملت تعبیه شده است و آب موردنیاز به منظور آبیاری و حفظ فضای سبز در پارک از قناتی تامین می شود که سرچشمه آن ولنجک بوده و به دریاچه پارک منتهی می شود.
سطح ورودی پارک ملت صیقلی است که این نوع کف محلی مناسب برای اسکیت سواری و مسابقات ماشین کنترلی است که همین موضوع باعث ورود افراد علاقه مند به این دو رشته به این بوستان می شود.
در قسمت بالایی پارک ملت یک آبنمای پله پله ای است که در دو سمت آن راه پله ای وجود دارد که مخاطب را به سمت بالا هدایت می‌کند. مجسمه های مشاهیر بزرگ ایران زمین نیز یکی از جاذبه های بوستان ملت است که در سراسر پارک و به ویژه در کنار پلکان بزرگ آن مشاهده می‌شود؛ مجسمه مشاهیری همچون فردوسی، سعدی، شهریار و نیما یوشیج و مجسمه مادر در این پارک هستند. سینمای چهاربعدی نیز یکی دیگر از امکانات تفریحی بوستان ملت است.
تحلیل پارک ملت
پروژه پارک ملت از نظر علکردی موفق و پاسخگوی نیازهای موجود بوده است. هنوز هم بعد از گذشت حدود 50 سال نه تنها کارایی خود را از دست نداده، بلکه در بافت متراکم تهران امروز نقش موثرتری را ایفاء می کند. این پارک یکی از معدود لکه های سبز شهر تهران است که در میان انبوهی از ساختمانها و بزرگراه ها ، یک فضای تنفس برای شهر فراهم کرده است.
علاوه بر این، پارک ملت به دلیل داشتن فضاهای متنوع مثل دریاچه، تپه های سبز، پیاده راه حاشیه خیابان ولیعصر، زمینهای بازی، مسیر دوچرخه سواری و فضای ورزش بزرگسال؛ مورد توجه طیف وسیعی از مردم است، از کودکان گرفته تا کهنسالان و حتی میهمانانی که برای اولین بار به تهران آمده اند.
در این پارک، وجود گونه های گیاهی متنوع و متناسب با اقلیم تهران، باعث جلب پرندگان شده و به احیای اکولوژیک منطقه کمک بسیاری کرده است. همچنین ریتم کاشت درختان و ترتیب و تنوع آنها با جای گذاری صحیح، باعث می شود بیننده احساس آرامش داشته باشد و فضا را طبیعی تصور کند، نه فضایی مصنوعی و بی روح با توده درختانی بی نظم و بی منطق.
تفسیر
پروژه پارک ملت به گونه ای است که با اولین حضور در آن در می یابید که این حضور باید تکرار شود و در همان واکنشهای اول برای بازدید مجدد آن برنامه ریزی می کنید. این یک دریافت شخصی است اما با توجه به اینکه در طراحی، تمام سلیقه ها و تمام نگاهها در نظر گرفته شده است، می توان این برداشت شخصی را به عنوان یک برداشت جمعی تلقی کرد.
پروژه پارک ملت یک پروژه کامل است چرا که در این پروژه علاوه بر پویایی و سیرکولاسیون فعال می توان تجربه های متفاوت ورزشی تفریحی و … را داشت و به همه نیازهای تفریحی به درستی پاسخ داده شده است.
یکی از عومل دیگر که می تواند به محبوبیت و بقای این پروژه به عنوان یک پروژه موفق منجر شود، وسعت و پویایی در مسیرهای ارتباطی است که در آن مخاطب، طبیعت را همزمان لمس می کند و این خود باعث می شود یک اتفاق درونی در مخاطب صورت بگیرد و آن برانگیخته شدن حس طبیعت گرایی و طبیعت دوستی در شخص است که هر لحظه در مسیر آنرا تجربه می کند و در این اتفاق، تنوع گیاهی و ایجاد فضاهای مناسب و اهمیت به فضای سبز به ایجاد آن کمک می کند.
از اینرو می توان پروژه پارک ملت را به عنوان یک پروژه موفق در نظر گرفت که همواره با مخاطب در ارتباط بوده و این ارتباط از آنجا که ذاتی و طبیعی است برای همه اتفاق می افتد و در همین راستا همه پسند بوده و تنها مورد توجه قشر خاصی قرار نمی گیرد. همه اینها در کنار خاطره انگیز و نوستالژیک بودن این پروژه به خاطر موقعیت مکانی و ارتباط مستقیم آن با خیابان ولیعصر که می تواند برای همه نسلها نوستالژیک باشد، به قوت گرفتن و دیده شدن بیشتر آن کمک می کند.
همه اینها حاکی از یک پروژه موفق است که هنوز در ابتدای راه است و ویژگیهای مثبت آن به قویتر شدن آن در گذر زمان منجر می شود و آنرا یک پروژه موفق و همه پسند می کند.
نتیجه گیری و قضاوت
- باید گفت که از نظر طراحی، پارک ملت موفق بوده و در هر دو فاز خود به گونه ای بوده که مخاطبان بسیاری را داشته باشد. زبان طراحی در پروژه پارک ملت به زبان درونی و ذاتی انسان نزدیک است و همین باعث می شود این پروژه همه پسند باشد و انواع سلایق و قشرها از آن بهره مند شوند. این یک برگ برنده در طراحی پارک به حساب می آید که با توجه به در نظر گرفتن آیتمهای مختلف و اولویت بندی درست، توانسته حس طبیعت دوستی و گرایش به طبیعت را در مخاطب خود تقویت کند.
- در ادامه می توان به اهمیت به فضای سبز و طبیعی جلوه دادن آن در طراحی اشاره کرد که طراح با استفاده از گونه های گیاهی متعدد و مناسب و همچنین مسیرهای متنوع و ایجاد پویایی و … موفق به انجام این کار شده است.
- از طرفی وسعت پارک ملت نیز باعث می شود مخاطب از آن خسته نشود و برای کشف مکانهای جدید در پارک برنامه ریزی کند. این مسئله باعث می شود علاوه بر تفریح، حس کنجکاوی و جستجوی بیشتر در شخص برانگیخته شود. اما این وسعت و مسیرهای گوناگون گاهی در مناطقی فضاهای غیر امن ایجاد کرده است و با توجه به اینکه نقاط کور پارک هستند، می توانند محل مناسبی برای خلاف کاران و … به وجود آورند. از اینرو طراحی می بایست به گونه ای صورت می گرفت که این نقاط از بین بروند.
- از نقاط قوت پروژه پارک ملت می توان به همجواری و ارتباط مستقیم آن با خیابان ولیعصر اشاره کرد که باعث شده مخاطبان بسیاری از جمله مخاطبان خاص و هنری نیز داشته باشد که این مسئله در طراحی پارک نیز تاثیر گذاشته و در بخشی از پارک در امتداد خیابان ولیعصر نیز از المانهای متعدد هنری بهره گرفته شده که به روح مخاطبان خاص خود نیز پاسخ مناسب داده شود. این وجه هنری در پارک ملت به دلیل مجاورت آن با پردیس سینما ملت و خیابان ولیعصر که روح هنری را به دلیل گرایش مخاطبان افزایش می دهند، باعث شده پارک در جزئیات، المانها و حتی مبلمان به این سمت کشیده شود و تغییراتی در جزئیات که پاسخی برای این نوع مخاطبان است، ایجاد شود.
- در ادامه می توان به وجود زمینها و فضاهای مناسب برای بازی و ورزش اشاره کرد که این خود نیز می تواند به نیازهای ورزشی و سرگرمی مخاطبان پاسخ دهد و در ایجاد تنوع مخاطبین کمک کند. ایجاد این نوع فضاهای سرگرمی و ورزشی می تواند پویایی و تحرک را در پارک نمایان کند و به نشاط جمعی در نهایت منجر شود که در آن مخاطبان در همه سنین از کودک تا افراد مسن از آن لذت ببرند.
- عرصه کناری پارک ملت نیز که در امتداد خیابان ولیعصر است، به درستی و با توجه به تاثیر خیابان ولیعصر طراحی شده که فضاهای استراحت و فضاهای سبز به خوبی در آن گنجانده شده که می تواند افرادی که در حال عبور و گذر هستند نیز از آن بهره مند شوند. این خود می تواند در نقش دعوت کنندگی پارک ظاهر شود و فرد را از خیابان به سمت پارک هدایت کند.
- در مجموع پروژه پارک ملت با توجه به نقاط مثبت بسیار و برخی نقاط منفی یک پروژه موفق و همه پسند است که می تواند به نیازهای مخاطبان خود از قشرها و سلایق و سنین مختلف پاسخ دهد و فضای مناسب برای همه آنها ایجاد کند که بتوانند در آن نیازهای تفریحی و اجتماعی و … را برطرف کنند.
منابع:
مقاله حاضر، دستاورد پروژه تحقیقاتی کلاس مبانی نظری و حکمت معماری منظر گروه معماری منظر دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب است که تحت نظر استاد راهنما؛ دکتر محمدرضا مهربانی گلزار؛ در نیمسال اول سال تحصیلی 1395-1396 تدوین شده است.
